Spis treści:
- Stwierdzenie nieważności, czyli „unieważnienie małżeństwa kościelnego” – od czego zacząć?
- Kto może złożyć „wniosek do sądu o unieważnienie małżeństwa kościelnego”?
- Skarga powodowa o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego – jak ją napisać?
- Odpowiedź na pozew o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego
Procesowi, w trakcie którego Sąd Biskupi może orzec o nieważności zawartego małżeństwa, towarzyszą określone przez prawo kanoniczne procedury. Z tego względu osoby zabiegające o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego powinny mieć świadomość, że instytucja sakramentalnego małżeństwa nie podlega prawu świeckiemu, a więc uzyskanie rozwodu cywilnego nie jest jednoznaczne z prawomocnym zakończeniem małżeństwa zawartego przed ołtarzem. Co zatem zrobić, aby sąd kościelny przyjrzał się danemu małżeństwu i określił, czy jest ono ważne czy nieważne?
Stwierdzenie nieważności, czyli „unieważnienie małżeństwa kościelnego” – od czego zacząć?
Działaniem mogącym zainicjować wszczęcie procesu jest przedstawienie Sądowi Biskupiemu skargi o stwierdzenie nieważności małżeństwa, zwanej potocznie pozwem o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego lub wnioskiem o unieważnienie sakramentu małżeństwa. Skierowanie skargi do sądu oznacza, że dana osoba jest przekonana o istnieniu przeszkód zrywających, czyli szczególnych przyczyn, przez które zawarte małżeństwo było od samego początku nieważne. Dopiero gdy sędzia zapozna się z dokumentem i przyjmie skargę, sprawa może trafić na wokandę.
W sytuacjach wyjątkowych, gdy powód z jakiejś przyczyny nie jest w stanie wnieść skargi w formie pisemnej, może złożyć ją w formie ustnej. Skarga musi jednak następnie zostać spisana przez notariusza, a jej finalny kształt – zaakceptowany przez stronę zainteresowaną.
Kto może złożyć „wniosek do sądu o unieważnienie małżeństwa kościelnego”?
Skargę o unieważnienie małżeństwa (stwierdzenie nieważności małżeństwa) wnieść mogą małżonkowie, a w pewnych przypadkach także – rzecznik sprawiedliwości. Jeśli zagadnienie ważności małżeństwa nie było rozpatrywane przez sąd za życia obojga partnerów, proces nie może zostać rozpoczęty po śmierci jednego z nich. Prawo przewiduje od tej reguły jeden wyjątek, a mianowicie sytuację, w które ustalenie ważności małżeństwa ma kluczowe znaczenie dla innych spraw z zakresu prawa kościelnego lub cywilnego. Gdy natomiast jeden z małżonków umrze w trakcie trwania procesu, ten może zostać przerwany, jeśli do tej pory nie znalazł się na etapie rozpatrywania dowodów. W przypadku, gdy ten etap postępowania został jednak zamknięty za życia obojga małżonków, Sąd Biskupi ma obowiązek rozstrzygnąć kwestię ważności małżeństwa.
A zatem – jak napisać pozew o unieważnienie małżeństwa kościelnego? Przyjrzyjmy się wymaganiom formalnym i omówmy szczegółowo, co powinna zawierać skarga.
Skarga powodowa o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego – jak ją napisać?
Wiele osób zabiegających o to, aby Sąd Biskupi rozstrzygnął kwestię ważności zawartego przez nie małżeństwa, zastanawia się, jak napisać pozew o unieważnienie małżeństwa kościelnego. Co bardzo ważne – powinniśmy mieć świadomość, że prawo kanoniczne nie przewiduje możliwości unieważnienia małżeństwa, czy też rozwodu kościelnego, dlatego poprawna nazwa dokumentu, o którym mowa, to skarga powodowa o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego.
Pamiętajmy, iż przedmiotem zainteresowania Sądu Biskupiego są okoliczności zawarcia małżeństwa, nie charakter pożycia małżeńskiego. Dlatego też w przypadku wystąpienia opisanych przez prawo kanoniczne przeszkód i złożenia tzw. wniosku o unieważnienie sakramentu małżeństwa sąd może zadecydować o uznaniu małżeństwa za nieważne – oznacza to, że nierozerwalny węzeł małżeński nie został zawiązany. Innymi słowy – pełnoprawne małżeństwo nigdy nie zostało zawarte.
Mając powyższe na uwadze, osoba składająca skargę o stwierdzenie nieważności małżeństwa powinna w dokumencie:
- Zaznaczyć, do którego z Sądów Biskupich kieruje swoje pismo. Wybór sądu uzależniony jest m.in. od przynależności parafii, w której doszło do zawarcia małżeństwa do konkretnej diecezji lub miejsca zamieszkania strony zainteresowanej.
- Podać pełne dane osobowe swoje oraz współmałżonka (w tym także adres obecnego zamieszkania i nazwę parafii, do której przynależą).
- Określić dokładną datę i miejsce zawarcia małżeństwa (jak również podać nazwę parafii, w której małżonkowie stanęli przed ołtarzem).
- Szczegółowo omówić przyczynę, na podstawie której składa prośbę o unieważnienie małżeństwa kościelnego (czyli poprawnie – stwierdzenie nieważności małżeństwa). Do tzw. przeszkód zrywających – branych pod uwagę przez Sąd Biskupi – zaliczamy m.in. przeszkodę niemocy płciowej, fakt złożenia przysięgi małżeńskiej pod przymusem czy na skutek podstępu, niezdolność do wypełniania obowiązków wynikających z przyjęcia sakramentu, przeszkody natury psychicznej (czyli np. problemy z racjonalną oceną sytuacji jednego z małżonków wynikające z choroby psychicznej lub odurzenia). Szczegółowo o przeszkodach zrywających piszemy tutaj.
- Przedstawić wszystkie fakty, które mogą świadczyć o wystąpieniu opisanych wcześniej przeszkód. Co istotne, osoba składająca skargę powinna ponadto opisać cały przebieg znajomości ze swoim współmałżonkiem, począwszy od pierwszego kontaktu, poprzez okres narzeczeństwa i początkową fazę małżeństwa, aż do chwili obecnej.
- Podać personalia trzech osób, które będą w stanie zaświadczyć o prawdziwości podawanych przez powoda informacji. Dane przedstawione przez osobę składającą wniosek powinny obejmować zarówno adresy świadków i ich numery kontaktowe, jak również ich przynależność do określonych parafii.
Istotnym elementem wniosku o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego jest oświadczenie, w którym strona wznosząca deklaruje, że małżeństwo uległo nieodwracalnemu rozpadowi. Powód powinien ponadto oświadczyć, że sprawa o unieważnienie małżeństwa nie toczyła się do tej pory w żadnym Sądzie Biskupim, a także zgodzić się na udostępnienie kopii skargi współmałżonkowi.
Co ważne – choć nieoczywiste – skarga o stwierdzenie nieważności małżeństwa powinna spełniać określone przez dany sąd normy edytorskie. Powinny towarzyszyć jej również wskazane załączniki:
- dwie podpisane kopie dokumentu;
- wystawione przez proboszcza świadectwo ślubu kościelnego;
- dokumentacja związana z (ewentualnym) rozwodem cywilnym (pozew rozwodowy, protokoły z przesłuchań w sądzie – jeżeli do nich doszło – a także kopię wyroku z uzasadnieniem);
- dodatkowe dokumenty mogące odegrać ważną rolę w trakcie procesu (w zależności od specyfiki zaistniałej przeszkody – m.in. dokumentację zdrowotną lub policyjną);
- listę świadków zdolnych potwierdzić informacje podawane przez powoda.
Pamiętajmy, że proces mający za zadanie wykazać nieważność małżeństwa kościelnego nie jest procesem jednego z małżonków przeciwko drugiemu i nie powinien przybierać formy konfliktu racji. Prośba o stwierdzenie nieważności małżeństwa skierowana do sądu kościelnego przez jedno lub oboje partnerów musi dotyczyć samego małżeństwa, które, zdaniem powoda, było nieprawomocne – czyli nieważne – od samego początku. Oznacza to, że mężczyzna i kobieta nie zostali połączeni nierozerwalnym węzłem. Z tego względu pozew o stwierdzenie nieważności małżeństwa nie może opierać się na charakterze związku małżeńskiego – ewentualnych trudnościach we wspólnym życiu męża i żony, niewierności jednego z partnerów, czy też zmianie statusu cywilnego. Jeśli bowiem węzeł małżeński zaistniał, a związek został dopełniony, prawo kościelne unieważnienia małżeństwa nie przewiduje.
W przypadku jakichkolwiek wątpliwości związanych z tym, jak napisać pozew o unieważnienie małżeństwa kościelnego (czyli skargę powodową o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego), pomocy udzielić może adwokat kościelny.
Odpowiedź na pozew o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego
Sędzia ma obowiązek odpowiedzieć na pozew tak szybko, jak tylko jest to możliwe – może skargę przyjąć lub ją odrzucić. Jeżeli w ciągu miesiąca od złożenia tzw. podania o unieważnienie małżeństwa kościelnego powód nie doczekał się odpowiedzi, może wystosować oficjalną prośbę o ustosunkowanie się sędziego do złożonej skargi. Jeśli od dnia wystosowania przypomnienia minęło 10 dni, a osoba składająca skargę w dalszym ciągu nie otrzymała odpowiedzi ze strony sędziego, może uważać skargę za przyjętą.
W sytuacji, gdy wystosowaną przez sędziego odpowiedzią na pozew o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego jest jego odrzucenie – np. ze względu na uchybienia formalne lub brak podstaw do wszczęcia procesu – powodowi przysługuje możliwość złożenia odwołania do trybunału apelacyjnego bądź kolegium sędziowskiego.
W przypadku przyjęcia przez sąd pozwu o stwierdzenie nieważności małżeństwa rozpoczyna się kolejny etap procesu. Po wezwaniu stron do trybunału, które ma celu uzyskanie przez sąd kluczowych informacji związanych z przedmiotem skargi, dochodzi do tzw. zawiązania sporu – postawienia oficjalnego pytania dotyczącego nieważności małżeństwa, na które odpowiedź stanowić będzie ostateczny wyrok sądu.